Фізічнае развіццё.  Узрастаюць фізічныя магчымасці выхаванцаў. Да чатырох гадоў рост дзіцяці дасягае 96—107 см, маса цела 14,4—18,9 кг. Працягваецца інтэнсіўнае развіццё структуры і функцый галаўнога мозгу.

Дзеці ў гэтым узросце ўжо маюць значны рухальны вопыт: валодаюць усімі асноўнымі рухамі, умеюць выкарыстоўваць іх у самастойнай дзейнасці ў залежнасці ад абсталявання, умоў; праяўляюць у рухах элементарныя фізічныя якасці (спрытнасць, хуткасць, вынослівасць). Рухі становяцца больш разнастайнымі і каардынаванымі. Дзеці адчуваюць патрэбнасць у руху, поўнае задавальненне якой спрыяе фізічнаму і псіхічнаму развіццю. Пры выкананні рухаў пераважаюць гульнявыя матывы (з задавальненнем падскоквае — як зайчык, лёгка бегае на пальчыках — як мышка, і г. д.). Індывідуальныя адрозненні ў аб’ёме, працягласці, змесце рухальнай дзейнасці значныя.

Сацыяльна-маральнае і асобаснае развіццё. Пачынаецца актыўнае пазнанне сацыяльнага свету. Аб’ектамі пільнай увагі выхаванцаў  становіцца  чалавек,  яго  дзейнасць,  паводзіны, адносіны. Развіццё сацыяльнага ўспрымання адбываецца па двух напрамках — успрыманне свету дарослых і ўспрыманне аднагодкаў. Жаданне стаць дарослым, размаўляць, як яны, становіцца рухальнай сілай развіцця дзіцяці. Яно імкнецца вылучыць, усвядоміць, затым узнавіць у гульні адносіны, даступныя яго ўспрыманню. У дзіцяці гэтага ўзросту актыўна развіваецца ўяўленне пра сябе як пра члена сям’і, адбываецца ўсведамленне роднасных сувязей і апасродкаваных імі эмацыянальна-маральных адносін. Дзіця радуецца поспехам, удачам блізкіх, праяўляе чуласць да іх перажыванняў, здольна праявіць увагу да іх. Зносіны з дарослым на пачатку чацвёртага года жыцця яшчэ маюць дзелавую матывацыю, але к канцу прасочваецца выразны гульнявы матыў. Узаемадзеянне будуецца на прадметна-гульнявой аснове. Змест адносін вызначаецца ўзаемнымі бытавымі і гульнявымі інтарэсамі пры вядучай ролі дарослага на пачатку чацвёртага года жыцця з паступовай актывізацыяй гульнявой пазіцыі дзіцяці к канцу года. Адзначаецца асаблівая адчувальнасць выхаванцаў да тону, настрою і адносін да сябе з боку акружаючых.

На чацвёртым годзе жыцця дзіця адкрывае для сябе равесніка як партнёра, імкнецца да зносін і супрацоўніцтва з ім. Развіццё асобы кожнага дзіцяці мае свае асаблівасці. Адны дзеці самаўпэўненыя, актыўныя — і ў гэтым знаходзіць адлюстраванне іх пазітыўнае «Я»; іншыя сарамлівыя, нерашучыя. Педагог дапамагае выхаванцу ўбачыць яго ўласныя добрыя якасці, быць прызнаным сярод аднагодкаў, навучыцца сябраваць. Камунікатыўная дзейнасць адрозніваецца актыўнасцю і імкненнем дзейнічаць не толькі «побач», але «разам» з аднагодкам. Пры гэтым выхаванцы выкарыстоўваюць амаль у роўнай ступені як немаўленчыя (экспрэсіўна-жэставыя, мімічныя), так і маўленчыя сродкі.

У выхаванцаў развіваецца не толькі «Я-актуальнае», але і дынамічнае  «Я»:  яны  здольны  ўявіць сябе ў мінулым ці ў будучым. На падставе ўяўленняў пра свае «Я» шляхам ацэнак педагогаў, равеснікаў, блізкіх, падчас актыўнай дзейнасці, зносін фарміруецца самаацэнка дашкольніка. Спачатку — агульная, пазней усё выразней праяўляецца здольнасць да ўсвядомленай, дыферэнцыраванай ацэнкі сваіх дасягненняў у пэўных відах дзейнасці  (добра малюю, добра спяваю і танцую). З развіццём самаацэнкі дзіцяці цесна звязана пачуццё сораму і гонару. Аднак зараз дзіця ганарыцца не толькі і не столькі наяўнасцю самога ўмення, дасягнення, колькі яго якасцю (добра малюю машынку, хутка бегаю і г. д.).

З’яўляецца ролевая гульня. У гульні дзіця будуе гульнявыя ланцужкі, перадаючы паслядоўнасць блізкіх яго бытавому вопыту дзеянняў, бярэ на сябе ролі, але не абазначае іх, падпарадкоўваючы ім свае паводзіны. Ускладняецца сюжэт і змест гульняў. Самі гульні набываюць больш устойлівы характар, павялічваецца колькасць іх удзельнікаў. Паступова дзіця авалодвае спосабам замяшчэння: нараўне з рэальнымі прадметамі выкарыстоўвае прадметы-замяшчальнікі. Сумесныя гульні пачынаюць пераважаць над індывідуальнымі і гульнямі побач. Аднак  дастатковай  узгодненасці  паміж удзельнікамі такой гульні яшчэ няма і працягласць яе невялікая. Падчас гульнявога ўзаемадзеяння выхаванцы паступова авалодваюць камунікатыўнымі ўменнямі, спосабамі славеснай рэгуляцыі дзеянняў. Сярод важных відаў дзейнасці, якімі авалодваюць выхаванцы чацвёртага года жыцця, вылучаюцца выяўленчая, музычная, мастацка-маўленчая. Высокая эмацыянальнасць, адчувальнасць, рэактыўнасць, пераважна вобразнае мысленне дзяцей гэтага ўзросту спрыяюць іх паспяховаму развіццю.

Пачынаюць фарміравацца перадумовы працоўнай дзейнасці. Узрастаюць магчымасці дзяцей у авалоданні навыкамі самаабслугоўвання, яны ўключаюцца ў бытавую дзейнасць дарослых, працу ў прыродзе, асвойваюць спосабы дзеянняў з прадметамі-прыладамі (пачынаюць карыстацца лапаткай, малаточкам і г. д.), набываюць элементарныя працоўныя ўменні і навыкі. Нягледзячы на ўзрастаючую самастойнасць дзяцей, роля дарослага ў іх жыцці вельмі вялікая. Асноўныя матывы да зносін з дарослымі ў дзяцей пачынаюць пераходзіць са сферы чыста практычнай (сумеснага выканання дзеянняў) у сферу пазнавальную: дарослы пачынае выступаць як крыніца разнастайных звестак пра навакольны свет.

Пазнавальнае развіццё. Чацвёрты год жыцця мае важнае значэнне для развіцця пачуццёвых форм пазнання. У структуры дзіцячага ўспрымання адбываюцца істотныя змяненні. У розных відах дзейнасці ствараюцца ўмовы для актыўнага сенсорнага развіцця выхаванцаў. Ад апрадмечвання і перадэталону (авал як агурок) яны пераходзяць да авалодання сенсорнымі эталонамі, і іх колькасць узрастае. Удасканальваюцца і даследчыя перцэптыўныя дзеянні, якія спрыяюць фарміраванню нагляднага вобраза пры ўспрыманні прадметаў. Назапашванне багатага сенсорнага вопыту выхаванцаў з’яўляецца важнай умовай развіцця вобразных форм псіхічнай дзейнасці — вобразнай памяці, наглядна-вобразнага мыслення, фантазіі.

Удасканальваецца прадметнае ўспрыманне, яно становіцца аналізуючымым, свядомым, прадуктыўным. У працэсе ўспрымання знешніх прымет (формы, памеру, колеру, размяшчэння) у дзіцяці фарміруюцца ўяўленні пра ўнутраныя ўласцівасці прадметаў. Яно пазнае прадметы па пэўнай прымеце, аб’ядноўвае іх у групы з апорай на самастойна выдзеленую прымету.

Фарміруюцца арыенціровачна-даследчыя дзеянні, якімі дзіця карыстаецца пры выкананні практычных задач, актыўна выкарыстоўваюцца прыёмы пошукавай спробы, практычнага прымервання, зрокавага суаднясення. Дзіця працягвае знаёміцца з функцыянальнымі, унутранымі ўласцівасцямі аб’ектаў у прадметнай дзейнасці (пазнавальныя ўстаноўкі «Што з ім рабіць?», «Што ён робіць?»), што дазваляе яму ўстанаўліваць спачатку самыя простыя, а потым больш складаныя сувязі і залежнасці (прычынныя, рода-відавыя, частка—цэлае і інш.). Удасканальваюцца дзеянні з прыладамі, дзеянні эксперыментавання. Разам з наглядна-дзейсным развіваецца наглядна-вобразнае мысленне, аснову якога складаюць не рэальныя аб’екты, а ўяўленні пра іх.

У  дзяцей  пачынае  праяўляцца  фантазія.  Дзіця  пачынае вылучаць выдуманае і адрозніваць яго ад рэальнага.

У дзейнасці выхаванцаў узнікае адвольная ўвага, здольнасць сканцэнтравацца і ўтрымліваць яе досыць доўга, калі аб’ект ім цікавы. Адвольнасць, якая ўзнікла, істотна мяняе паводзіны дзіцяці. Зараз яно здольна спецыяльна запамінаць і ў патрэбны момант прыпомніць правілы і змяніць у адпаведнасці з імі свае паводзіны. Дзіця здольна ўважліва разглядаць штосьці не толькі таму, што яму цікава, але і для таго, кааб параўнаць прадметы, адкрыць у іх новае.

Маўленчае развіццё. Актыўны і пасіўны слоўнікавы запас значна павялічваецца, узбагачаецца словамі абагульняючага характару, дзеясловамі, назвамі прадметаў, іх уласцівасцей і адносін. Дзіця паступова авалодвае спосабамі словазмянення і словаўтварэння. Пачынаецца перыяд актыўнай словатворчасці: дзіця прыдумвае розныя формы ад ужо існуючых у яго лексічным  запасе  слоў.  Удасканальваецца  гукавы  бок  маўлення. Аднак у многіх дзяцей яшчэ маецца парушэнне гукавымаўлення (груп свісцячых, шыпячых, санорных, афрыкат). Дзіця актыўна пачынае ўстанаўліваць і разумець элементарныя прычынна-выніковыя, часавыя сувязі паміж прадметамі і з’явамі. У некалькіх сказах яно здольна перадаць змест ўласных уражанняў ад гульні, прагулкі і інш. Апавяданні з асабістага вопыту сведчаць пра ўсведамленне дзіцём уласнага вопыту, наяўнасці вобразаў-уяўленняў. Вялікае значэнне набывае пазнавальная функцыя маўлення — у зносінах з дарослым і аднагодкамі дзіця задае шмат пытанняў. Узнікаюць розныя віды слоўнай рэгуляцыі. У маўленні дзяцей пераважаюць выказванні, у якіх фіксуецца змест выкананага дзеяння. Маўленне становіцца часткай самога дзеяння — дзіця дзейнічае і адначасова гаворыць, паведамляе пра змест наступнага дзеяння (цяпер пастаўлю кубак і г. д.).

Эстэтычнае развіццё. У выяўленчай дзейнасці і канструяванні дзеці пераходзяць да наўмыснага адлюстравання прадметаў, хоць спосабы яго рэалізацыі яшчэ не дасканалыя. Чацвёрты год жыцця — час станаўлення прадметнага малюнка, выяўленчых рухаў, дзеянняў з уяўнымі аб’ектамі, у аснове чаго ляжыць здольнасць да ўяўлення. У маляванні магчымасці дзіцяці пачынаюць вызначацца графічнымі вобразамі-ўяўленнямі пра тое, як прадмет, які адлюстроўваецца, павінен выглядаць на паперы. Паступова колькасць графічных вобразаў узрастае, пашыраецца дыяпазон адлюстраваных дзіцём прадметаў.

Выхаванцы праяўляюць эмацыянальную чуласць да музыкі. Яны адрозніваюць кантрасны настрой музыкі, пазнаюць знаёмыя творы, называюць іх. Адрозніваюць гукі па вышыні, тэмбры музычных інструментаў. Дзеці добра падладжваюцца да голасу педагога, пачынаюць спяваць працягла. У выхаванцаў павялічваецца ўспрымальнасць да мастацкіх твораў, да некаторых элементаў мастацкай формы (рытму, рыфмы). Удасканальваюцца здольнасці да ўспрымання і паўтарэння маўленчага матэрыялу, у тым ліку на беларускай мове. Дзеці адрозніваюць паэтычны і празаічны тэксты, у іх расце цікавасць да слухання казак і вершаў, узмацняецца імкненне пераймаць маўленчыя інтанацыі дарослых. Развіваюцца і эстэтычныя пачуцці выхаванцаў. Яны супе ражываюць героям любімых казак, неабыякавыя да музыкі, фарбаў прыроды, кніжнай графікі, выкарыстоўваюць колер як сродак перадачы сваіх адносін да людзей, прадметаў навакольнага свету ў малюнках, аплікацыі. У працэсе дзейнасці і зносін з акружаючымі дзіця здольна праявіць не толькі сімпатыю (антыпатыю), але і пачуццё таварыства, сяброўства. Яно жыве пераважна ў свеце пачуццяў і эмоцый. І не толькі станоўчыя эмоцыі валодаюць ім. Заклапочанасць могуць выклікаць такія эмацыянальныя праяўленні, як канфліктнасць, дэпрэсія, трывога, пачуццё непаўнацэннасці, агрэсіўнасць. Наогул жа дашкольнікам гэтага ўзросту ўласцівы пазітыўныя эмоцыі, высокая заражальнасць эмацыянальным станам іншых дзяцей, дарослых.

Крыніца:

Вучэбная праграма дашкольнай адукацыі

Як зрабіць так, каб восеньская прагулка стала для дзяцей цікавай і пазнавальнай? Чым можна заняць дзіця на прагулцы восенню?

Лета пазаду, вось-вось восень уступіць у свае правы - дні становяцца прахалоднымі, а часам нават дажджлівымі і легкадумнымі. Але не варта думаць, што пра прагулкі на свежым паветры з дзіцем зараз можна забыцца. Не ўпускайце магчымасці пагуляць з дзіцем і звярнуць яго ўвагу на восеньскія змены, палюбавацца залатым убраннем дрэў і нават, пры жаданні, пагуляць з пухнатымі ляснымі вавёркамі! Жыццё раслін і жывёл падпарадкавана сезонным зменам прыроды, якія залежаць ад значных ваганняў сонечнага святла і тэмпературы. Усё жывое добра прыстасавана да гэтых змен, а таму мае розныя незвычайныя формы і праявы жыццядзейнасці, якія, вядома, могуць зацікавіць дзіця, калі дарослы зверне на іх яго ўвага, дасць невялікія тлумачэнні. Падчас прагулак на свежым паветры, кожнае дзіця атрымлівае мноства станоўчых эмоцый і розных уражанняў - ад гэтага залежыць сацыяльнае і інтэлектуальнае развіццё асобы. Пажадана, даваць магчымасць дзіцяці самастойна выбіраць маршрут і час, які яму неабходна для насычэння паветрам і зносін з прыродай. Для дзяцей вельмі карысныя пешыя прагулкі. Яны даюць магчымасць дзіцяці шмат рухацца, што карысна як маларухомым, так і актыўным дзецям. Маршрут для такога шпацыру можа быць пракладзены і ў найблізкім парку, скверы, спакойным дварам, па ціхіх вуліцах горада, выездам у лес. Гэта цэлы палігон для даследаванняў і забаў! Ды яшчэ ўсё гэта можна памацаць, памацаць, панюхаць. Дайце дзіцяці поўную свабоду. Дазвольце дзіцяці весяліцца ў сваё задавальненне: поўзаць па зямлі, залазіць на дрэвы, збіраць ахапкі апалага лісця і закопвацца ў іх з галавой! І тады, калі абраны маршрут прагулкі, самы час прыдумаць забаўкі.

А пацешыцца можна па-рознаму:

- Можна набраць лісточкі і выкласці з іх узоры.

- Калі варта добрае надвор'е, можна пабегаць па апалым лісці і паслухаць, як яны шамацяць.

- Яшчэ адна вясёлая забаўка - гэта салют з восеньскага лісця. І малыя, і старэйшыя дзеткі з захапленнем падкідваюць над галавой ахапак пярэстага лісця.

- Можна сабраць букет з рознакаляровых лісцікаў ці ж сплесці з іх вянок.

- Разгледзьце з дзіцем кожны лісцік. Высветліце, які ён: бледны ці цёмны, якая ў яго паверхня: гладкая, шурпатая, пухнатая. Заадно ўспомніце назвы дрэў. Пашукайце дрэва, з якога зваліўся гэты лісточак.

- Збярыце сваю калекцыю лісця. З іх можна потым зрабіць вырабы ці проста засушыць на памяць паміж старонкамі кніг.

- Зрабіце лабірынт з восеньскага лісця. Выкладзеце лісточкі прама на зямлі, а потым скачыце праз іх ці бегайце па звілістым лабірынце.

- Раскладзіце лісцікі па колеру. Асабліва прыгожа будзе глядзецца плаўны пераход колеру.

- Можна арганізаваць паляванне на самы чырвоны лісточак, корч, дрэва.

- Захапіць з сабой звычайны тэрмометр і прагуляцца, змяшчаючы яго ў розных месцах (на восеньскім сонейку, у цені).

- Набраць шышак, жалудоў, арэхаў, разнастайных карэньчыкаў, палачак, карчакоў, а таксама запалак, паравалок і зрабіць з іх лялек, жывёл, рамачкі для фатаграфій, насценныя аб'ёмныя карціны і ўсё гэта падарыць сваім блізкім, родным і самым любімым людзям.

- Можна пагуляць у пазнавальныя гульні:

- «упрыгож слова» - падабраць прыметнік да паняццяў (верасень - рознакаляровы, ураджайны і т. д. ; трава - жоўтая, мокрая);

-прыдумаць як мага больш восеньскіх слоў (які прайграў - фант).

Асабліва добрыя будуць рухомыя гульні, гульні з мячом, са скакалкай, гульні на развіццё трапнасці (кіданне шышак у кошык, якая стаіць на зямлі або падвешаную да дрэва, катанне каменьчыкаў да мэты). Важна, каб гульні былі разнастайнымі і давалі магчымасць удасканальваць розныя віды рухаў.

Прыдумвайце свае гульні, фантазіруйце і весяліцеся разам з дзіцем. Калі вы, заўсёды будзеце гуляць са сваім дзіцём у добрым настроі і навучыцеся перадаваць свой пазітыў, нягледзячы на ўмовы надвор'я, то кожная восеньская прагулка стане для яго незабыўнай прыгодай. А каб самыя яркія фарбы восені засталіся ў памяці вашай сям'і надоўга, уладкуйце «восеньскую» фотасесію на фоне яркіх дрэў і восеньскага лісця! І самае галоўнае - не забывайце, што восеньская прагулка - добрая загартоўка для імунітэту, падрыхтоўка да зімовых халадоў.

Падрыхтавала

выхавальнік дашкольнай адукацыі

Шырма М.Т.

Дзейнасць сучаснага чалавека наносіць усё большую шкоду прыродзе - гэта і забруджванне, і празмернае нерацыянальнае расходаванне яе рэсурсаў. Дзейнасць чалавека ў прыродзе павінна быць разумнай: якая ахоўвае і стварае. Гэтае стаўленне да прыроды трэба выхоўваць у дзяцей з ранніх гадоў. Менавіта з ранніх гадоў чалавек пачынае спазнаваць прыгажосць і разнастайнасць прыроды.

Асновы характару, жыццёвая пазіцыя дзіцяці закладваюцца ў сям'і. І каб тлумачыць дзецям, як берагчы прыроду, каб прывіць ім нейкія прыродазнаўчыя навыкі, вельмі важны асабісты прыклад бацькоў, іх беражлівыя і клапатлівыя адносіны да прыроды!

Прыгажосць роднай прыроды раскрывае прыгажосць чалавечай працы, нараджае жаданне зрабіць свой край яшчэ больш прыгожым. Таму так важна паказаць дзецям як чалавек засцерагае і памнажае прыродныя багацці, колькі ўкладваецца працы, каб радавалі ўсіх лясы і азёры, палі і рэкі.

У выхаванні ў дзіцяці беражлівых адносін да прыроды няма і не можа быць дробязяў. Сарваная проста так кветка, злоўлены з цікаўнасці матылёк, растаптаны жучок – усё гэта пры абыякавым стаўленні з боку дарослых можа прывесці да вельмі непажаданых наступстваў.

Любоў дзяцей да прыроды пачынаецца з асэнсавання яе каштоўнасцей. Таму найперш трэба паказаць пазнавальную і эстэтычную каштоўнасць прыроды. Дзякуючы гэтаму з часам і разаўюцца беражлівыя, адказныя адносіны да навакольнага прыроднага асяроддзя.

Зацікаўліваць дзіця бацькі могуць самымі разнастайнымі спосабамі. Напрыклад, вырошчванне хатніх раслін. Акрамя таго, каб дзеці своечасова іх палівалі, варта ўсяляк заахвочваць іх цікавасць да росту і развіццю раслін, з'яўленню новых расточкаў, кветак, пладоў. Найбольш прыдатныя для гэтага такія хуткарослыя расліны як герань ці бягонія, пакаёвыя культуры памідораў і агуркоў. Адказнасць - важная чалавечая якасць. І менавіта яго мы будзем развіваць, давяраючы дзіцяці жыццё зялёных гадаванцаў. Таксама можаце паспрабаваць вырасціць апельсіны ці лімоны, ананасы ці грушы. Пасадзіце ў зямлю костачкі садавіны і паглядзіце, што атрымаецца. Ну, хіба гэта не цуд: вырасціць на падаконніку сапраўдную трапічную расліну і паласавацца яе пладамі?

Вялікае выхаваўчае значэнне маюць рэгулярныя сямейныя паездкі ў лес, палі, на раку ці возера. Дзіця, пад дабратворным уплывам бацькоў, паступова ўспрымае прыгажосць і хараство прыродных ландшафтаў, унікае ў таямніцы жыцця прыроды. У непасрэдным судотыку з прыродай у дзяцей развіваецца назіральнасць, дапытлівасць, цікавасць да прыродных аб'ектаў.

Вельмі вялікае значэнне мае чытанне ўслых кніг аб прыродзе, жыцці жывёл. Уцягваючы дзіця ў абмеркаванне прачытанага, дарослыя тлумачаць незразумелыя моманты, накіроўваюць яго думкі і інтарэсы на жыццё прыроды.

Асабліва дзіця цягне да жывёл. Яно горача жадае мець і апекаваць якую-небудзь жывую істоту. Утрыманне ў хаце жывёлы злучана з дадатковай нагрузкай і цяжкасцямі. І ўсё ж, цяжка пераацаніць уздзеянне, якое аказвае на фарміраванне асобы дзіцяці зносіны, клопат і догляд за слабай жывой істотай. З жывёламі дзіця можа эмацыйна размаўляць - гуляць і размаўляць. Гульні з братамі меншымі (асабліва з сабакамі і коткамі) трэніруюць дзяцей фізічна. Дзіця становіцца больш рухомым і спрытным, удасканальваецца іх маторыка і каардынацыя рухаў. Наяўнасць жывёлы ў доме робіць больш дружнай і згуртаванай сям'ю.

Таксама вялікае значэнне мае мастацка-творчая дзейнасць дзяцей. Лепка з гліны, пластыліну, усе віды аплікацый, канструяванне з ужываннем круп, цеста і прыродных матэрыялаў, маляванне з дапамогай раслінных элементаў – усё гэта спрыяе выхаванню любові да прыроды ў дашкольнікаў. Імкненне зрабіць прыгажэйшым, лепш уплывае на свет пачуццяў, дазваляе раскрыць творчы патэнцыял, павышае ўзровень развіцця маўлення ў дашкольнікаў, дзеці вучацца ствараць, вучацца разумець і бачыць прыгажосць і багацце прыроды.

Экалагічнае выхаванне будзе больш дзейсным толькі ў тым выпадку, калі ў сям'і існуе пастаянныя, штодзённыя зносіны дарослых з дзецьмі. Не шкадуйце свайго часу на гульні з хатнімі жывёламі, на батанічныя эксперыменты, на чытанне добрых вершаў і расказаў пра прыроду, на прагулкі. І тады вашыя дзеці і ў дарослым жыцці будуць свядома і клапатліва ставіцца да ўсяго жывога і нежывога на Зямлі.

Падрыхтавала

выхавальнік дашкольнай адукацыі

Шырма М.Т.

Казачны свет тэатра - краіна рэальных фантазій і добрай казкі, гульня выдумкі і рэальнасці, фарбаў і святла, слоў, музыкі і загадкавых гукаў. Тэатр - добрая глеба для творчасці, усім жадаючым прыняць удзел у гэтым дзействе знойдзецца занятак па гусце. Майстры па касцюмах, па свеце, мастакі і дэкаратары, рэжысёры - вось яны - чарадзеі казачнай краіны, якая называецца тэатр.

Выраз «казачны свет дзяцінства» - не пустыя словы. У жыцці дзіцяці з самага яго нараджэння прысутнічае казка са сваімі добрымі героямі, пераўтварэннямі і чароўнымі прадметамі.

Малодшы дашкольны ўзрост

Дзяцей малодшага дашкольнага ўзросту трэба пачынаць знаёміць з тэатрам з самага ранняга ўзросту:

- чытанне мастацкай літаратуры, маляўніча ілюстраванай;

- прагляд мультфільмаў;

- сумесны прагляд казак - экранізацый.

Старшы дашкольны ўзрост

Для дзяцей старшага дашкольнага ўзросту чытанне мастацкай літаратуры мэтазгодна спалучаць з мімікай, адначасова ствараць вобразы, дэманструючы спосабы іх эмацыйнай выразнасці і гульні:

- прагляд лялечных спектакляў і гутаркі па іх;

- гульні-драматызацыі;

- разыгрыванне разнастайных казак і інсцэніровак;

- эцюды па фарміраванні выразнасці выканання;

- практыкаванні па сацыяльна-эмацыйным развіцці дзяцей;

З самага ранняга ўзросту можна паказваць дзецям спектаклі на пальчыках - пальчыкавы тэатр. У ім усе героі, сцэна і сюжэт размешчаны на адной ці дзвюх руках.

Пальчаткавыя лялькі вельмі рухомыя і выразныя. А таксама з дапамогай пальчаткавых лялек можна разыгрываць розныя сцэнкі з казак, выкарыстоўваць іх у якасці смешных памочнікаў, ставіць розныя спектаклі і нават эстрадныя нумары.

Чытаючы вершаваныя тэксты, важна падключаць, па магчымасці, дзяцей да гульні. Яны актыўна ўдзельнічаюць у дыялогу з дарослым, падыгрываюць асноўнай сюжэтнай лініі, імітуюць рухі, галасы, інтанацыі персанажаў гульні. Спачатку дзіця бачыць маленькі спектакль у руках дарослага, а потым з'яўляецца жаданне ўзяць персанажаў у свае рукі і загаварыць ад іх імя. Каб цацка стала артыстам, трэба самому быць трошкі артыстам.

Выкарыстанне пальчаткавых лялек пры азнаямленні малодшых дашкольнікаў з казкай дазваляе ў значнай ступені павысіць цікавасць да розных відаў тэатра, да казак, развіць дробную маторыку дзіцяці, яго артыстычныя здольнасці, выразнасць прамовы і ўменне імправізаваць.

Мэтазгодна выкарыстоўваць і іншыя віды тэатра пры азнаямленні з казкай.

Гульні-тэатралізацыі. Перш чым праводзіць гульні-тэатралізацыі, трэба запомніць паслядоўнасць адбывалых дзеянняў і маўленчы матэрыял. Акрамя гэтага, змест павінен быць не толькі зразумела дзіцяці, але і эмацыйна ім успрынята.

Тэатр на фланелеграфе. Фланелеграф - карцінкі або персанажы, выстаўленыя на экран. Утрымлівае іх фланэль, замест фланэлі можна прыляпіць на карцінкі кавалачкі аксамітнай або наждачнай паперы. Малюнкі можна падабраць з кніг ці стварыць самастойна.

Ценявы тэатр. Для яго выкарыстоўваецца экран з напаўпразрыстай паперы, чорныя плоскасцевыя персанажы і яркая крыніца святла за імі, дзякуючы якому персанажы адкідаюць цень на экран. Выява можна атрымаць і пры дапамозе пальцаў рук. Паказ суправаджаецца адпаведным гучаннем.

Тэатр бі-ба-бо. Атрыбуты апранаюцца на руку, звычайна дзеянне з імі адбываецца на шырме. Лялькі можна вырабіць, выкарыстоўваючы старыя цацкі. Пасля прадстаўлення можна даць магчымасць дзецям паразмаўляць з лялькамі, лялькі хваляць іх за тое, што яны ўважліва слухалі і глядзелі, цікавасць дзяцей пасля гэтага не згасае, дзеці з задавальненнем працягваюць гуляць з імі. У працэсе гульні дзеці вучацца ўзаемадзейнічаць адзін з адным, гуляць дружна, не сварыцца, упадабаныя персанажы браць па чарзе.

Настольны тэатр. Самым любімым тэатрам для дзяцей, мабыць, з'яўляецца настольны тэатр. Ён просты і даступны, не патрабуе пэўных уменняў, дзеці самі дзейнічаюць з цацкамі-персанажамі, ахвотна пераўвасабляюцца ў дзеючых персанажаў (калабок, заяц, ліса і т. д.), спрабуюць перадаць характар героя (мімікай, змяняючы інтанацыю, паўтараюць якія запомніліся фразы Калабок, я цябе з'ем…).

Падрыхтавала

выхавальнік дашкольнай адукацыі

Шырма М.Т.